I POWIATOWY KONKURS WIEDZY O PTAKACH DRAPIEŻNYCH
SOKOLNICTWO W TUCHOLI.
Trudno jest jednoznacznie określić datę powstania sokolnictwa. Na świecie przedstawiało
to się bardzo różnie, dlatego przedstawię tu historię tej dziedziny myślistwa tylko na
ziemiach polskich. Zakłada się, że sokolnictwo zostało przejęte w Polsce od
Tatarów. Na szeroką skalę polska szlachta uprawiała je już w X i XI wieku.
Bolesław Chrobry (992-1025) sprowadził do kraju wielu zagranicznych
"ptaszników", a jego sokolarnie mieściły znaczną ilość ptaków. W
kronice Galla Anonima można znaleźć informacje o zamiłowaniu Bolesława II Śmiałego do łowów z sokołami i jego sokolich podopiecznych. Najsłynniejsze
sokolarnie za panowania Piastów znajdowały się w Łowiczu,
Niepołomicach, Miechowie i Płocku. Za sprawą Mieszka Starego (1173-1177) polowanie
z sokołami stało się przywilejem wyłącznie książąt, a późniejsze prawo pt.
"falcatio" nakładało na ludność obowiązek dostarczania wątrób
bydlęcych dla sokołów. W celu ochrony gniazd ptaków łowczych powstał dekret
nakładający na właściciela gruntów, na których takowe gniazdo się znajdowało,
obowiązek pilnowania go przed splądrowaniem. Kary za zaniedbanie były bardzo
wysokie.
Za panowania Jagiellonów sokolnictwo staje się coraz bardziej popularne
i prawo do polowania zyskuje także stan rycerski.
Sokolnicy początkowo byli tylko sługami z czasem jednak stali się urzędnikami państwowymi
a pozycja społeczna stawiała ich znacznie wyżej niż myśliwych.
Dalszemu rozwojowi sokolnictwa sprzyjał Stefan Batory, założył on "szkoły sokołów"
i sprowadzał do nich wybitnych sokolników z zagranicy. Za panowania Batorego w Polsce
układaniem sokołów w królewskich sokolarniach zajmowali się: Chylicki,
Jan Krzysztopolski, Łukasz Biedrzycki, mistrz Szmalder i inni znakomici sokolnicy.
Trzeba powiedzieć, że sokolnictwo było naprawdę kosztowną "rozrywką", ponieważ za dobrego
sokoła król Batory płacił sumę równą wartości 120 korców pszenicy, pary dobrych
koni lub trzech tucznych wołów. W XVII wieku w widowiskowych polowaniach na
czaple brały udział także kobiety ze stanu szlacheckiego; w tym właśnie okresie
polowania z ptakami drapieżnymi stały się bardzo popularną rozrywką elit. W XVI
i XVII wieku za ułożone w Polsce sokoły można było otrzymać za granicą
drogocenną porcelanę, czystej krwi konie arabskie czy kilkanaście perskich
dywanów. W owych czasach średnio zamożny szlachcic miał jednego sokoła, parę
rarogów lub jastrzębi. W literaturze tamtego okresu można spotkać "ślady"
sokolnictwa. Tak pisze Jan Chryzostom Pasek w swych "Pamiętnikach": "miałem
jastrzębia rosłego i rączego, że każdego ptaka uganiał i do najmniejszej
ptaszyny się nie lenił, okraczywszy ją swymi srogimi szponami i zawsze
żywieńkiego odebrał. Rzuciłeś go też na największego ptaka- i tego się nie
wstydził; gęsi, kaczki, czaple, kanie, kruki uganiał tak jako przepiórki, bo
ich na dzień kilka ugonił. Był tak mocny, że z zającem starym się związawszy i
udusiwszy go, to czasem poprawił się i na drugi zagon podlatując za nim
podnosił go od ziemi jak kuropatwę. Miałem go osiem lat póki mi nie zdechł".
XVIII i XIX wiek to stopniowy upadek sokolnictwa w Polsce.
Dzieje się tak na skutek coraz częstszego używania broni palnej i co za tym
idzie znacznie łatwiejszego pozyskiwania zwierzyny.
Sytuację tą trafnie opisuje Wodzicki: "gdzieniegdzie napotyka się jeszcze sokoły,
jako pozostałości po dawnych dworach magnatów,
tułające się po kuchniach i drewutniach; straciwszy charakter i znaczenie tak,
jak ich panowie". Na domiar złego w okresie rozbiorów sokolnictwo było
tępione jako przyczółek polskości. Ostatecznie udało się zaborcom uśmiercić tą
tradycję zupełnie.
Na odrodzenie sokolnictwa w Polsce trzeba było czekać aż do 1972 roku. W tym
właśnie roku powołano do życia "Gniazdo Sokolników" sekcję przy PZŁ.
Początkowo obejmowała ona grupę uczniów i pracowników Technikum Leśnego w
Tucholi, pracowników Stacji Badawczej PZŁ w Czempiniu, oraz kilku
myśliwych-sympatyków. Szczególną rolę w odrodzeniu sokolnictwa w Polsce
odegrali Czesław Sielicki (Fot.) i Zygmunt Pielowski. Obecnie "Gniazdo"
liczy ok. 100 członków, lecz tylko połowa działa aktywnie.
Sokolnicy współcześni to nie tylko myśliwi, ale także hodowcy. To
właśnie sokolnicy rozpoczęli akcję reintrodukcji sokoła wędrownego (Falco
peregrinus). Do chwili obecnej wypuszczono ponad 100 sokołów i są już pierwsze
efekty w postaci sokolich gniazd, jedno z nich znajduje się na Pałacu Kultury i
Nauki w Warszawie.
Dziedzina łowiectwa, jaką jest sokolnictwo nadal się rozwija
i obok wspomnianej już reintrodukcji sokolnicy zajmują się edukacją przyrodniczą,
ochroną ptaków drapieżnych i kultywowaniem tradycji jaką niewątpliwie jest
układanie i hodowla ptaków łowczych.
Opracował: Maciej Nowogrodzki.
I POWIATOWY KONKURS WIEDZY O PTAKACH DRAPIEŻNYCH
"Ptaki drapieżne-nasi sprzymierzeńcy"
Konkurs wygrał Mateusz Suchomski- uczeń gimnazjum z Żalna, drugie
miejsce zajął Sławomir Kus z Bysławia, trzecie Monika Jagiełka także z Bysławia,
czwarte Joanna Zysnarska z Tucholi, a piąte Robert Malcachn.
Nagrody to:
Dla wszystkich uczestników konkursu nagrody książkowe ufundowała Oficyna Wydawnicza "Multico" Starostwo Powiatowe w Tucholi ofiarowało organizatorom książki z przeznaczeniem na nagrody oraz wspomogło finansowo organizację konkursu. Uczestnicy konkursu po finale zregenerowali siły obiadem, którym ugościła ich Pani Regina Wrębel- Dyrektor ZSLiA w Tucholi. Ponadto mieli oni okazję zapoznać się w terenie z pracą sokołów i jak brzmią sygnały łowieckie wśród pól i lasów. Głównym celem organizatorów było propagowanie idei konieczności ochrony ptaków drapieżnych oraz podniesienie poziomu wiedzy o raczej nie lubianych, na terenach rolniczych, skrzydlatych drapieżnikach. Sądząc po entuzjastycznym odzewie ze strony młodzieży wiedza o ptakach drapieżnych jest na tyle ciekawa a jednocześnie w tak małym zakresie realizowana przez program nauczania biologii w szkołach, że przeprowadzenie kolejnej edycji konkursu w przyszłym roku jest niejako obowiązkiem nas – sokolników oraz wszystkich osób, którym bliska sercu jest Ojczysta przyroda.
Maciej Nowogrodzki.
Jednym z pierwszych ośrodków współczesnego sokolnictwa w Polsce jest Tuchola,
a dokładniej Zespół Szkół Leśnych wchodzący obecnie w skład ZSLiA.
W roku 1972 za sprawą Czesława
Sielickiego- nauczyciela i wychowawcy w ZSL powstała szkolna sokolarnia.
Sokolarnia w Tucholi jako jedno ze szkolnych "kółek" zainteresowań od
początku swojego istnienia działała dzięki zainteresowaniu ze strony młodzieży
szkoły "leśnej". Obecnie po trzydziestu latach swojej
działalności szkolna sokolarnia przetrzymuje kilkanaście ptaków drapieżnych.
Wśród nich znajduje się kilka gatunków, są to obok naszych rodzimych jastrzębi,
myszołowów i sokołów wędrownych rarogi. Najstarszymi ptakami są u nas sokoły
wędrowne (Falco peregrinus) no i reprezentacyjny "Bobo" , prawie
dziesięcioletni myszołów zwyczajny
Ze względu na łagodny charakter i co chyba najważniejsze na swoje
imponujące jak na myszołowa wymiary jest ulubieńcem nie tylko dzieci, ale także
dorosłych.
Jastrzębie gołębiarze (Accipiter gentilis) ze
względu na wrodzoną dzikość nie są przez nas tak często publicznie pokazywane
jak Bobo. Należy tu zaznaczyć, że wszystkie ptaki drapieżne nie są z natury ciekawskie
i raczej unikają kontaktu z człowiekiem. Jastrzębie należą tu do wybitnie
dzikich. Niedawno przekazaliśmy do Ogrodu Fauny i Flory Polskiej w Myślencinku
Krogulca (Accipiter nisus) ptak ten trafił do nas z uszkodzonym skrzydłem i nie
był zdolny do samodzielnego lotu. Jest to gatunek znacznie łatwiejszy do
układania i rehabilitacji niż jego krewniak gołębiarz, ze względu na większą
ufność w stosunku do człowieka.
Rodzinę sokołowatych (gołębiarz, krogulec i myszołów należą do rodziny jastrzębiowatych) w szkolnej sokolarni reprezentują: sokół wędrowny, raróg stepowy (Falco cherrug) i raróg górski (Falco biarmicus). Sokoły wędrowne, o których już wspomniałem to para ponad dziesięcioletnich ptaków. Zostały one przekazane szkolnej sokolarni w Tucholi z Włocławka gdzie prowadzona jest akcja reintrodukcji sokołów. Para ta zakończyła proces rozmnażania (młode wychowane przez tę parę były wypuszczane na wolność) i dlatego jako nieprzydatna do reintrodukcji trafiła do nas. Sokoły są pod stałą opieką na swojej ptasiej „emeryturze” .
Gdyby było to możliwe ptaki te zostały
by zwrócone przez nas naturze. Niestety ze względu na wiek szansa na to, że
ptaki te poradzą sobie w środowisku jest znikoma. Rarogi stepowe i górskie są
układane i w sezonie tj. od września do kwietnia "latamy" z nimi.
Latanie polega na puszczeniu ptaka luzem. Po skończonym treningu wraca on do
nas po jedzenie. Układanie poszczególnych
gatunków różni się od siebie dość znacznie i zależne jest od naturalnych
skłonności danego gatunku. Dodatkowo pod uwagę należy wziąć to czy ptak jest
zdrowy (ptaki z hodowli) czy też podlegać ma rehabilitacji (ptaki przyniesione
z wolności- chore lub okaleczone).
Postępowanie z tymi pierwszymi jest stosunkowo prostsze niż z ptakami chorymi bądź okaleczonymi, ale nawet ptak zdrowy wymaga indywidualnego postępowania. Sokolnictwo to nie jak się niektórym wydaje tylko dobra zabawa. Niezaprzeczalnie przynosi wiele satysfakcji, ale nie należy zapominać, że aby nie zrobić ptakowi krzywdy trzeba się wiele nauczyć. W naszej sokolarni od lat panuje zasada, że pierwszoklasiści nie układają ptaków, uczą się prawa łowieckiego, morfologii, biologii oraz chorób ptaków i dopiero na końcu układania. Oczywiście mają bliski kontakt z ptakami, lecz zawsze pod okiem starszego kolegi lub koleżanki. Podstawą takiego postępowania jest chyba słuszny pogląd, że najważniejsze jest zdrowie ptaka, za którego jesteśmy odpowiedzialni. Jak wiadomo ptaki w sokolarni są od nas w pełni zależne a braki w wiedzy opiekuna mogą im bardzo zaszkodzić. W sokolarni oprócz codziennych czynności jak karmienie, zmiana wody do kąpieli czy bieżącej kontroli stanu zdrowotnego naszych podopiecznych zajmujemy się także: rehabilitacją, pokazami, edukacją, pomagamy w reintrodukcji sokoła wędrownego.
Rehabilitacja polega na przywracaniu naturze przyniesionych do nas ptaków. Czasami proces ten jest krótki i polega tylko na podkarmieniu osłabionego drapieżnika, czasem jest on skomplikowany i trwa kilka sezonów. Zdarza się jednak i tak, że z różnych powodów jest niemożliwy do przeprowadzenia i ptak zostaje w naszych rękach bądź trafia do ogrodu zoologicznego. Do tej pory wypuściliśmy już kilkadziesiąt ptaków w tym najwięcej jastrzębi, myszołowów oraz pustułek (Falco tinnunculus). Kilka ptaków jak Bobo czy Rocky (jastrząb) pozostały u nas ze względu na trwałe uszkodzenia, co czyni je niezdolnymi do życia na wolności. Pokazy są prezentacją zdolności lotniczych naszych ptaków oraz sprawdzianem umiejętności sokolnika, ukazują także jak wygląda dany ptak w swoim żywiole-powietrzu.
Edukacja obejmuje
prelekcję na temat ptasich drapieżców, ich gatunków, postępowania ze
znalezionymi rannymi ptakami, oraz przybliżenie ich funkcji w przyrodzie.
Prowadzimy ją przede wszystkim w szkołach by uświadomić młodzieży, że ptaki
drapieżne to nie tylko
(rehabilitowany krogulec)
bezwzględne szkodniki, ale także ważny element ekosystemu. Bez skrzydlatych drapieżników
populacje
ptactwa jak i drobnych ssaków
uległy by znacznemu osłabieniu, dlatego należy chronić ptaki drapieżne,
szczególnie na terenach rolniczych gdyż na nich właśnie z rąk ludzi ginie
najwięcej tych drapieżników.
Reintrodukcja polega na wprowadzeniu
gatunku, który już kiedyś występował na danym obszarze, lecz z różnych przyczyn
wyginął. W latach pięćdziesiątych sokół wędrowny zaczął znikać z naszego
środowiska na skutek działalności człowieka. Bezpośrednią przyczyną było
DDT,
związek ten odkładał się w ciele ptaków, które składały jaja ze zbyt cienką
skorupką. Jaja nie wytrzymywały ciężaru wysiadującej samicy i ulegały
zgnieceniu. Obecnie sokolnicy z Tucholi pomagają w pilnowaniu gniazd, w których
prowadzona jest reintrodukcja.
(reintrodukowane
sokoły wędrowne)
Stała
opieka nad młodymi jest konieczna by uchronić je przed innymi drapieżnikami jak
też przed wścibskimi i często bezmyślnymi ludźmi.
Zajmujemy się
także wieloma innymi dziedzinami związanymi z ptakami drapieżnymi a nasze
zainteresowania nie kończą się na szkolnej sokolarni- większość z członków
naszej sokolarni należy do ogólnopolskich organizacji sokolniczych:
"Gniazda Sokolników" i "Towarzystwa Miłośników Ptaków
Drapieżnych i Sokolnictwa".
Opracowanie: Maciej Nowogrodzki.